Tien uur lopen voor controle: afstand tot zorg bedreigt zwangere vrouwen

27 kilometer heen en terug lopen naar een gezondheidscentrum. Ondenkbaar? Helaas is dit de werkelijkheid voor miljoenen vrouwen in de fragielste gebieden ter wereld. Zij kunnen moeilijk toegang krijgen tot essentiële zorgdiensten, met alle risico’s van dien. Vaak vormt de afstand tot zorgcentra de grootste uitdaging. Gelukkig zijn er ook oplossingen. 

Zachtjes zingt Chanceline een traditioneel lied uit haar streek terwijl ze zich klaarmaakt voor de lange tocht. Het is regenseizoen, dus naast eten en drinken stopt ze ook een paraplu en droge kleding in haar tas. Ze neemt afscheid van haar man en twee jonge kinderen en stapt naar buiten, op een pad van rood zand dat kronkelt door eindeloze, knalgroene heuvels. 

Chanceline gaat niet op reis voor haar werk of beginnen aan een leuke, ontspannende weekendtrip; vandaag onderneemt ze een voettocht van vijf uur heen en vijf uur terug voor een medische controle van slechts enkele minuten. 

Wil je ervaren hoe het is om in de DR Congo naar een zwangerschapscontrole te gaan? Stap even uit de dagelijkse drukte, neem de tijd en kijk hier naar de hele voettocht van Chanceline:

Deze inhoud is beschikbaar na het akkoord gaan met de cookies.

Cookie-instellingen aanpassen Op Youtube bekijken opent in een nieuw tabblad

De 26-jarige Chanceline woont in de regio ten zuiden van Lake Kivu, het meer dat de natuurlijk grens vormt tussen Rwanda en de Democratische Republiek Congo. Ze is over twee maanden uitgerekend en om er zeker van te zijn dat haar baby gezond is, wil ze een arts bezoeken. Het dichtstbijzijnde gezondheidscentrum is echter 27 kilometer ver; een reis over steile, modderige wegen, moeilijk begaanbaar voor gemotoriseerde voertuigen. 

Extreme armoede 

Weinig landen ter wereld zijn zo uitgestrekt en onherbergzaam als de DR Congo. En in alle afgelegen uithoeken van dit immense land in het hart van het Afrikaanse continent wonen mensen. Ondanks hun bewonderenswaardige zelfredzaamheid, staan zij regelmatig voor problemen waar geen mens tegen opgewassen is. Zo bedreigt een gewelddadig conflict in het oosten van het land al decennia het leven van miljoenen mensen, leven de meeste Congolezen in extreme armoede en brengt klimaatverandering steeds vaker de voedselvoorziening in gevaar. 

In de DR Congo kan het leven voor vrouwen in het algemeen – en zwangere vrouwen in het bijzonder – nog extra risico’s met zich meebrengen. Seksueel geweld is in de conflictgebieden aan de orde van de dag en een zwangerschap kan door een gebrek aan goede gezondheidszorg al levensbedreigend zijn. 

‘Het leven in ons dorp is zwaar’, zegt Chanceline. ‘Helemaal als je niet genoeg middelen tot je beschikking hebt. Hier wil je niet wonen als je ziek bent. Het zou goed zijn als iedereen toegang heeft tot gezondheidszorg.’ 

Dit was negen jaar geleden…. 

The Walk 

Dit citaat van Chanceline komt uit een trailer voor The Walk, een film uit 2015 die werd aangekondigd als The most boring video ever ( ‘De saaiste video ooit’). De camera volgt Chanceline namelijk vijf uur lang tijdens de gehele tocht naar de dichtstbijzijnde kliniek. De film was onderdeel van een bewustwordingscampagne van Cordaid over de schrijnende situatie van mensen die zorg nodig hebben, maar dit niet kunnen krijgen. 

‘Afstand is ons grootste probleem’, vertelt Immaculée Mulamba Amisi, coördinator van het gezondheidszorgproject van Cordaid in de DR Congo. ‘In een goed functionerend systeem zou iedereen binnen een straal van vijf kilometer van essentiële zorgdiensten moeten wonen. Helaas is dit vaak niet het geval. De tijd die Chanceline nodig had om bij een kliniek te komen is geen uitzondering. Door de slechte staat van de wegen kan zelfs een autorit uren duren.’ 

Gevaren onderweg 

Veel zwangere vrouwen besluiten daarom de nodige medische consultaties over te slaan, waardoor eventuele problemen niet op tijd worden ontdekt. En vrouwen die de lange reis wél ondernemen, lopen grote risico’s. Oververmoeidheid en oververhitting zijn slechts enkele van de gevaren die zich onderweg kunnen aandienen.  

Immaculée: ‘Veel vrouwen kiezen er daarom voor om thuis te bevallen. In dat geval is er al helemaal geen professionele hulp beschikbaar als er iets misgaat. Als ze toch naar een medisch centrum lopen, is er ook een risico op complicaties of zelfs een bevalling onderweg. Sommige vrouwen zijn, wanneer ze uiteindelijk aankomen, volledig uitgeput, wat in hun toestand ook gevaarlijk kan zijn. De harde werkelijkheid is: door de afstand tot goede zorg zien we moeders en kinderen sterven.’ 

Wachthuizen 

Sommige gezondheidscentra proberen dit probleem op te lossen door speciale wachthuizen te bouwen. In de laatste maand van de zwangerschap kunnen vrouwen daar blijven tot enkele dagen na de bevalling. ‘Dat klinkt mooi, maar helaas is dat vaak geen werkbare oplossing’, zegt Immaculée. ‘Vooral niet voor vrouwen die al kinderen hebben, zoals Chanceline. In de wachthuizen is niet genoeg ruimte om het gezin mee te nemen, waardoor de moeder haar kinderen voor langere tijd achter moet laten. Ook het inkomen is een probleem. Veel vrouwen werken hier op het land. Wanneer ze van huis weggaan, stopt het werk en dus ook de voedselvoorziening.’ 

Samen met de Wereldgezondheidsorganisatie en andere organisaties voor ontwikkelingssamenwerking verkondigt Cordaid al jaren dat gezondheidszorg een mensenrecht is en voor iedereen altijd beschikbaar moet zijn. De lidstaten van de Verenigde Naties hebben afgesproken om te streven naar universele toegang tot gezondheidszorg voor ieder mens tegen 2030. 

De schouders eronder 

Maar om dit waar te maken moet de internationale gemeenschap nog flink de schouders eronder zetten. Dat het nog mogelijk is om het doel te behalen, staat voor Immaculée buiten kijf. ‘Ten eerste moeten er snel goede wegen worden aangelegd om de bereikbaarheid te verbeteren. Niet alleen vanuit de afgelegen dorpen, maar ook van de gezondheidscentra naar de ziekenhuizen waar we de urgentere gevallen naar doorverwijzen.’  

Immaculée is bijzonder enthousiast over een slimme oplossing waarbij zorgmedewerkers in de dorpen worden getraind. ‘Zij leveren vervolgens zelf basiszorg aan zwangere vrouwen en ontlasten de gezondheidscentra door veel problemen direct ter plaatse op te lossen. De meer urgente gevallen sturen zij alsnog door naar de kliniek.’ 

Moderne technologie kan ook een uitkomst bieden. Cordaid is een pilotproject gestart waarbij bewoners van afgelegen gebieden de nodige medische informatie ontvangen op hun smartphone. Urgente gevallen kunnen relatief snel en makkelijk doorverwezen worden.  

Immacculée: ‘Daarnaast verbeteren we met onze aanpak ook de zorg in het algemeen. We leiden gekwalificeerd personeel op en zorgen voor de nodige materialen en apparatuur.’ 

Resultaatgerichte financiering 

Cordaid versterkt gezondheidszorgsystemen op duurzame wijze in de DR Congo en andere landen, zoals Uganda, Ethiopië en Zuid-Soedan, met een project waarin klinieken ‘resultaatgericht’ worden gefinancierd. Dat betekent dat als de zorginstellingen zich houden aan bepaalde afspraken, zoals het verbeteren van de toegangswegen of het organiseren van speciaal vervoer, zij extra fondsen krijgen. Dit geld investeren de klinieken vervolgens in het verbeteren van de voorzieningen en de kwaliteit van de zorg. 

Na de opnames van The Walk verliepen de zwangerschap en bevalling van Chanceline bepaald niet zorgeloos. ‘Op de dag van de geboorte van mijn dochter Anne bleken er complicaties te zijn’, vertelt Chanceline. ‘De navelstreng bleek voor de baby uit te gaan, wat erg gevaarlijk is. De zuster heeft toen met spoed een motortaxi geregeld om me naar het ziekenhuis van Denis Mukwege (de winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede in 2018, waar Cordaid ook mee samenwerkte in een gezondheidszorgproject -red.) in Bukavu gebracht. Daar ben ik geholpen en uiteindelijk is de bevalling goed gegaan.’ 

Chanceline heeft nog regelmatig samen met Anne artsen bezocht voor controles en later voor de nodige behandelingen tegen kinderziektes en een malaria-infectie. Vanuit haar huidige woonadres is het zorgcentrum beter te bereiken met de motortaxi. Ondanks de vele verbeteringen, ziet Chanceline ook nog enkele grote uitdagingen voor de Congolese zorg in de komende jaren. ‘De diensten zijn er merkbaar op vooruitgegaan. Gebouwen zijn gerenoveerd, er is meer materiaal beschikbaar en de medewerkers zijn kundig. Maar de kosten zijn voor veel mensen nog een probleem. Ook het vervoer naar de klinieken toe is niet goedkoop. Onze inkomens zijn te laag.’