Cordaid staat pal voor gendergelijkheid. Zo ook in Burundi, waar met name vrouwen gebruik maken van de mobiele rechtshulp die we verstrekken in dorpen en stadswijken. Eén van die vrouwen is Josette, een weduwe die dreigde alles te verliezen na de dood van haar man.

Vrouw-man verhoudingen en genderongelijkheid Burundi

In sommige opzichten is Burundi best vooruitstrevend als het gaat om vrouw-man verhoudingen. 38% van de parlementszetels is bezet door een vrouw, een stuk meer dan het wereldgemiddelde. De arbeidsparticipatie van vrouwen en mannen is praktisch gelijk. Meisjes maken de middelbare school vaker af dan jongens. En moedersterfte is misschien hoger dan in Nederland, maar een stuk lager dan in omringende landen.

Helaas is dat niet het hele verhaal. Net als elders in de wereld hebben vrouwen in Burundi minder vaak formeel en dus goed geregeld werk, minder inkomen, minder sociale zekerheid en minder vangnetten die beschermen bij tegenslag. En 40% van de vrouwen tussen 15 en 49 jaar krijgt er te maken met intiem partnergeweld. Ook dat ligt een stuk hoger dan het wereldgemiddelde van 27%.

Die genderongelijkheid gaat gepaard met veel meer dan alleen huiselijk of partnergeweld. Er is ook economisch misbruik. En er zijn schadelijke traditionele gebruiken, zoals een gedwongen huwelijk en huwelijkse gevangenschap.

Van jong meisje tot bejaarde vrouw, elke leeftijd heeft zo zijn eigen risico’s. En in periodes van conflict, onrust, waarbij veel mensen ontheemd raken, nemen de risico’s voor vrouwen alleen maar toe. Ook dat zie je in Burundi.

Natuurlijk heeft het land wetten die geweld tegen vrouwen verbieden. Zoals de wet van 2009 tegen gendergerelateerd geweld. Maar die wetten worden niet consequent gehandhaafd. Bovendien zijn vrouwen vaak niet goed voorgelicht over hun rechten en de wettelijke kaders. En áls ze vechten voor hun rechten, dan lopen ze vaak nóg meer risico om door hun familie of de gemeenschap te worden verstoten.

Mobiele rechtshulp en voorlichting

Om hier iets aan te doen, steunt Cordaid Burundese vrouwen in hun strijd tegen genderongelijkheid en voor rechtvaardigheid. Dat doen we onder meer door professionele rechtshulpverleners op pad te sturen naar mensen die in de buurt nergens kunnen aankloppen voor juridische bijstand of er de middelen niet voor hebben. Die hulp wordt verstrekt in de hoofdstad Bujumbura en in 5 van de 18 provincies, ook in de meer afgelegen gebieden.

Waarom in die provincies? Omdat er hier zo goed als geen gevangenissen zijn, wat wetteloosheid in de hand werkt. En omdat er, meer dan elders, veel mensen op de vlucht zijn voor conflict en geweld. Die ontheemding maakt mensen extra kwetsbaar voor uitbuiting en andere mensenrechtenschendingen.

Cordaid’s juridische hulpteams trekken van dorp naar dorp. Ze geven er gratis voorlichting over mensenrechten, wetten, procedures en regelgeving. Maar ook over manieren hoe je conflicten en ruzies vreedzaam kan oplossen, ook zonder naar de rechter te hoeven stappen. En, als iemand toch een rechtszaak wil aanspannen, dan kijken ze of ze juridische assistentie kunnen verlenen. Veruit de meeste van de meer dan 800 mensen die ze de afgelopen 2 jaar juridisch hebben geassisteerd zijn vrouwen.

Het verhaal van Josette

Eén van deze vrouwen is Josette. Net zoals veel weduwen, kreeg ze het na het overlijden van haar man zwaar te verduren. Bovenop het verlies kwam namelijk nog iets anders. Josette’s verhaal illustreert hoe gendergerelateerd geweld niet alleen fysieke, seksuele, en psychische vormen kan aannemen, maar ook economische en financiële.

“Josette is voor in de 50 en woont in Cibitoke. Haar man stierf in 2010 en liet haar achter met twee jonge dochters”, vertelt Jeanine Niyonsaba, één van de rechtshulpverleners van Cordaid in Burundi. “Kort na zijn dood keerde haar schoonfamilie zich tegen haar. Ze beweerden dat haar man twee nog twee zonen had, bij een andere vrouw.”

Buitenspel gezet in eigen huis

Die plotse claim van de schoonfamilie zette de toekomst van Josette en haar dochters totaal op losse schroeven. Ze dreigden alles te verliezen: hun stuk grond, hun huis, en ook nog eens het recht van latere overerving van moeder naar dochters.

Een klap die dus letterlijk generaties lang in vrouwenlijn zou doordreunen. En voor Josette’s gezin, dat net als de overgrote meerderheid van de Burundese bevolking, constant balanceert op de grens van grote armoede, kan zo’n verlies een genadeklap zijn.

Lang voordat deze zaak later voor de rechter zou komen, nam de schoonfamilie het recht in eigen hand. Ze namen het stuk land van Josette én haar huis in eigen gebruik en beheer. En zo zetten ze een moeder en haar twee dochters buitenspel in hun eigen privéwereld.

In die ondergeschikte positie leefden ze een tijd. Het tij, dat niet veel goeds beloofde, keerde pas toen een rechtshulpteam van Cordaid lucht kreeg van Josette’s situatie.

Dat team organiseerde een bijeenkomst in Mugina in de periode dat de rechtbank van dat stadje de zaak behandelde waarin Josette’s schoonfamilie het bestaan van de twee buitenechtelijke zonen wilde bewijzen. Josette hoorde via via van de mobiele rechtshulp. En korte tijd later kreeg ze de bijstand waar ze eerder nooit op had durven hopen.

In de rechtbank van Mugina stond Josette er niet langer alleen voor. Het team verdedigde haar zaak met succes. “De rechter oordeelde dat het verhaal van de schoonfamilie over de twee buitenechtelijke zonen niet klopte”, aldus Jeanine Niyonsaba.

Opluchting! Maar de strijd ging nog even door, want de schoonfamilie ging in beroep bij een hoger Hof in Cibitoke. Ook daar haalde Josette, bijgestaan door het team van Cordaid, haar gelijk. De uitspraak was definitief.

Sterkere vrouwen, sterkere rechtsstaat

Het duurde lang en vergde heel wat, maar Josette en haar dochters hebben, met de juiste assistentie, hun recht met succes verdedigd. Bij wet is het de schoonfamilie nu verboden om Josette’s land en huis te bestieren en te bezitten. Het land, dat voedsel geeft, een inkomen én een plek om te wonen, blijft gewoon van Josette, en gaat later naar haar dochters. De facto en de jure, feitelijk én juridisch.

“Zonder de rechtshulp die ik kreeg was alles wat we hadden gewoon in handen van anderen gebleven”, zegt een opgeluchte Josette.

In de afgelopen 2 jaar heeft Cordaid in Burundi juridische bijstand verleend aan meer dan 850 mensen. De meesten van hen zijn vrouwen zoals Josette. Of Claudette, wier verhaal (Engels) we eerder dit jaar publiceerden. Hun strijd voor gerechtigheid gaf hen niet alleen gelijk, maar maakte ook de ongelijkheid minder groot. En samen met degenen die hen bijstonden, versterken ze zo ook de rechtsstaat van hun land.

Uit privacyoverweging is ‘Josette’ een fictieve naam.