Oorlogen en rampen leiden tot trauma’s. Gelukkig neemt de aandacht voor traumaverwerking in crisissituaties toe. Minister Kaag van Ontwikkelingssamenwerking en Buitenlandse Handel wil psychosociale hulp zelfs vast onderdeel maken van noodhulpacties. Cordaid steunt dit initiatief van harte, maar wil wel benadrukken dat we niet moeten vergeten te werken aan lange-termijnoplossingen voor de psychische problemen van vluchtelingen en migranten.

Cordaid biedt al tientallen jaren hulp in noodsituaties en bij wederopbouw na rampen en conflicten, voornamelijk in kwetsbare gebieden in Azië, het Midden-Oosten en Afrika. Maar het is ook belangrijk om mensen die deze gebieden ontvluchten psychische ondersteuning te bieden.

In Noord-Irak werkt Cordaid sinds ruim twee jaar aan geestelijke gezondheidszorg voor de Jezidi-bevolking, een minderheid in een gebied waar velen door oorlogsgeweld en IS-wreedheden zijn vermoord of ontheemd zijn geraakt.

Dit is een blog van Annemarie van der Meer, trainee Migratie en Vluchtelingen bij Cordaid.

Stigma

Geestelijke gezondheid is voor Cordaid een belangrijk speerpunt. In de landen waar we werken leven soms hele bevolkingsgroepen, zoals de Jezidi’s, met collectieve trauma’s. Toch zijn juist daar weinig psychiaters te vinden. In heel Irak bijvoorbeeld maar een handjevol. Helaas lijdt de psychiatrie in sommige landen onder een stigma en vormt dus geen populaire beroepskeuze. Hulporganisaties moeten dan in dat gat springen.

Ook in Nederland heeft Cordaid aandacht voor mensen die oorlogsgebieden of een dictatoriaal regime zijn ontvlucht. Hier helpen we vluchtelingen via sociale coöperaties werk te vinden. Maar ook in het veilige Nederland kunnen vluchtelingen veel last houden van hun trauma’s.

Maak ruimte voor traumaverwerking

Het is belangrijk vluchtelingen niet per definitie te zien als hulpbehoevend. Vluchtelingen en migranten over de hele wereld, in al hun diversiteit, hebben lang niet allemaal psychosociale ondersteuning nodig.

Velen hebben genoeg aan hun eigen veerkracht en weerbaarheid, weer anderen hebben wel hulp nodig bij het opbouwen van een nieuw leven en bij de verwerking van traumatische herinneringen.

Soms worden de psychosociale problemen verergerd door langlopende asielprocedures en opvang in asiel of detentiecentra, wat de integratie en participatie in de Nederlandse samenleving kan belemmeren.

Integreren, participeren en leven in Nederland

De uitkomsten van inburgeringscursussen en asielaanvragen zijn namelijk afhankelijk van iemands mentale gezondheid. Net als bij het maken van een examen: je presteert beter wanneer je je goed kunt concentreren. De klachten die kunnen optreden bij trauma’s, hebben hierop een zeer negatieve invloed.

Aan de andere kant dragen obstakels die vluchtelingen ervaren op de arbeidsmarkt of in het onderwijs, zoals diploma’s die niet worden erkend of alleen voor banen onder hun niveau in aanmerking komen, weer bij aan het voortduren van trauma’s.

Ook heeft het verblijf in een asielzoekerscentrum grote invloed op de geestelijke gezondheid van de bewoners: de ruimtes zijn klein, er is weinig privacy en je leeft er geïsoleerd van de rest van de maatschappij.

Bovendien kampen deze centra met een groot tekort aan opvangplekken, vanwege de traagheid van het Nederlandse asielsysteem. Een spoedig integratie- en participatieproces kan juist bijdragen aan een betere mentale gezondheid voor vluchtelingen en migranten.

Snellere asielprocedures

Cordaid organiseerde afgelopen juni een conferentie rond dit prangende onderwerp, in samenwerking met HealthNet TPO en Artsen Zonder Grenzen, met verschillende beleidsaanbevelingen als resultaat.

Conclusie: het is van groot belang dat de regering de noodzaak van geestelijke gezondheid en psychosociale ondersteuning voor vluchtelingen en migranten erkent en opneemt in het Nederlandse integratiebeleid. Het verbeteren en versnellen van asielprocedures zou al een goede eerste stap zijn, net als het beschikbaar stellen van een vertaalservice. Ook is het van belang om psychosociale klachten zo vroeg mogelijk te signaleren.

Structurele aanpak: stop met de wapenexport!

Maar uiteindelijk gaat het toch vooral om het wegnemen van de belangrijkste grondoorzaken van deze problemen: conflict en ontheemding. De bijdrage van de Nederlandse overheid in het creëren en in stand houden van deze grondoorzaken, moeten we uiterst serieus nemen.

Wat we nodig hebben is een structurele aanpak. Ten eerste: stop met de wapenexport naar conflictgebieden! Bouw aan stabiliteit in oorlogslanden en creëer een veilige leefomgeving, zodat mensen niet hoeven te vluchten, met alle (gezondheids)risico’s van dien. Anders blijven we de symptomen bestrijden van psychische problemen die we ook hadden kunnen voorkomen.

Dit project heeft financiële steun ontvangen van het Development Education and Awareness Raising programma (DEAR) van de Europese Unie.