Elk jaar sterven in ontwikkelingslanden honderdduizenden vrouwen aan baarmoederhalskanker. Deze ziekte is vaak met simpele middelen te voorkomen. In Ethiopië gebeurt dat met azijn en een wattenstaafje.

Woensdagmiddag in Kolfe, een buitenwijk van Addis Abeba, Ethiopië. Zulfa Juhar (34) schuift aan bij de koffieceremonie van haar vrouwengroep. Zoals iedere maand praten ze over alles wat hen bezighoudt: de opbrengst van de dagmarkt, de kinderen, en hun gezondheid.

Vandaag gaat het ook over een vrouw uit de buurt die vreselijke pijn kreeg aan haar ‘lady parts’, en die door haar man werd verstoten. Terwijl de koffie wordt gebrand en in drie fases wordt uitgeschonken (wat rustig meer dan een uur kan duren) vertelt een van de bezoeksters dat deze ziekte ‘baarmoederhalskanker’ heet. Dat deze vorm van kanker veel voorkomt en meestal dodelijk afloopt. En dat hij simpel voorkomen kan worden, door je regelmatig te laten testen.

Zulfa was meteen geïnteresseerd: “Ik was de eerste van de groep die naar de kliniek ging voor een gratis test”, zegt ze. “Gelukkig vonden ze niets. Na mij volgden er nog veel meer vrouwen, en net als ik moedigden ze andere vrouwen aan ook te komen. Eigenlijk is iedereen er enthousiast over. Met een simpele test, en waar nodig een korte behandeling, kun je zoveel pijn voorkomen.”

Vrouwen van 30

Al bijna twee jaar werken Cordaid en expertisepartner Female Cancer Foundation samen met internationale en nationale organisaties in Ethiopië aan het probleem van baarmoederhalskanker. Deze ziekte wordt in 90 procent van de gevallen veroorzaakt door het HPV-virus, dat de meeste mensen bij zich dragen en dat (onder meer) seksueel overdraagbaar is.

Cordaids gezondheidsexpert Christina de Vries legt uit: “In landen als Ethiopië komt baarmoederhalskanker 100 keer zo vaak voor als in Nederland. Doordat meisjes en vrouwen in Ethiopië vaak al jong trouwen, raken ze eerder besmet met het HPV-virus. Dat is op zich niet zo erg – 80 procent van alle vrouwen raakt in hun leven een keer besmet – maar door ondervoeding, hiv/aids en een lage weerstand ontwikkelt het virus zich veel sneller tot kanker.”

“Het is een belangrijke doodsoorzaak. De piek van baarmoederhalskanker ligt in Nederland bij vrouwen van 45; in Ethiopië bij vrouwen van 30, als ze nog jonge kinderen hebben. Het is een drama voor een heel gezin als een moeder overlijdt. We redden steeds meer vrouwenlevens door goede zwangerschapsbegeleiding en veilige bevallingen, maar die winst doen we teniet als we niets doen tegen baarmoederhalskanker.”

Baarmoederhalskanker, een afschuwelijke ziekte

“Het is een afschuwelijke ziekte”, zegt ook dokter Biniyam Sirak, een van de Ethiopische gynaecologen met wie Cordaid samenwerkt. “Heel pijnlijk, zeker zonder medische zorg, en een taboe omdat het over een ziekte aan je intieme delen gaat. Maar we kunnen er iets aan doen. Met testen, behandelen en voorlichting.”

Vijf klinieken in de hoofdstad Addis Abeba en vijf in Sidama, in het zuiden van Ethiopië, testen vrouwen op baarmoederhalskanker met azijn en wattenstaafjes. “Met simpel huis-, tuin en keukenazijn dat je op de baarmoedermond smeert, worden cellen in een voorstadium van kanker wit”, zegt dokter Biniyam.

Eenvoudig, effectief en pijnloos

“Die afwijkende cellen kunnen we dan bevriezen met vloeibare stikstof, net zoals bij een wrat.” Een supersimpele oplossing, die in één behandeling kan gebeuren. “Uitstrijkjes maken zoals in Nederland is hier lastig, want je hebt een laboratorium nodig en kunt vrouwen niet meteen behandelen. Dan komen ze vaak niet meer terug, want ze zijn bang of ze hebben iets anders te doen of het kost te veel geld. Met azijn en stikstof is het eenvoudig, effectief en doet geen pijn.”

Bij 5 tot 10 procent van de vrouwen die voor screening naar de kliniek komen, wordt een voorstadium van kanker aangetroffen. In de eerste helft van 2016 heeft een snelle behandeling al 481 keer baarmoederhalskanker kunnen voorkomen. Dokter Biniyam: “Je voorziet met dit soort testen in een behoefte. Vrouwen zijn bang voor deze ziekte en ze vinden het prettig dat het bekeken en behandeld wordt, dat ze niet zo ziek worden. Want ze kennen allemaal iemand die het gehad heeft. Niemand wil zo doodgaan.”

Met de overheid

Een ziekte als baarmoederhalskanker aanpakken doe je niet alleen, maar samen met anderen. “De Ethiopische overheid is steeds meer bezig met het bestrijden van chronische ziektes. Ze stonden open voor onze aanpak van baarmoederhalskanker. Daarom konden we meteen aanhaken”, vertelt Christina.

Dokter Margit Vegter van de Female Cancer Foundation gaf onze Ethiopische partners advies over het opsporen en behandelen van baarmoederhalskanker. “Het was heel indrukwekkend”, zegt ze. “Ik ben vaker in Afrikaanse landen geweest, maar Ethiopië heeft een bijzondere eigen cultuur. De Ethiopische verpleegkundigen die we trainden vond ik heel enthousiast in vergelijking met andere landen. Ik vond de vrouwen die we behandelden ook heel krachtig overkomen. Ze wilden graag dingen weten en leren hoe ze beter voor zichzelf op kunnen opkomen, beter voor zichzelf kunnen zorgen.”

Dokter Biniyam: “Dankzij de hulp van Margit en van Cordaid kunnen we nu nog meer Ethiopische verloskundigen trainen. En we hebben het probleem samen met lokale organisaties met succes aangekaart bij het ministerie van gezondheid. Zo zorgen we dat de bestrijding van baarmoederhalskanker blijvend wordt opgenomen in het Ethiopische gezondheidsbeleid.”

Inenting en voorlichting

Naast het screenen werkt de overheid ook aan een proefproject met inenten van jonge meisjes tegen HPV, zoals in Nederland ook sinds een paar jaar gebeurt bij jonge meiden. En de partners van Cordaid geven voorlichting aan jongeren over hun lijf, over gezondheid, seks en relaties. “Met theater en dans reizen voorlichters langs de dorpen in Sidama. Ze betrekken vrouwengroepen, dorpsoudsten en kerkelijke gemeenschappen. Zo verspreidt het verhaal over het voorkomen van een ernstige ziekte zich”, vertelt dr. Biniyam.

Margit: “Ik heb veel voorlichtingsbijeenkomsten bijgewoond. Je ziet op een gegeven moment het kwartje vallen: ‘Oh, dus dit is wat mijn buurvrouw heeft meegemaakt.’ Ook mannen zien nu in dat het zin heeft hun vrouw naar de dokter te laten gaan. Er worden echt taboes doorbroken.”

Meer dan een droom

De training over baarmoederhalskanker heeft de ogen van verloskundige Fozia Yemam uit het Yirgalem-ziekenhuis in Sidama geopend. “Dit was een van de beste trainingen die ik in mijn professionele carrière heb gevolgd. Ik begrijp nu waar de ziekte – die zoveel vrouwen in mijn omgeving raakt – vandaan komt. Zo kan ik ze helpen voordat het ernstige gevolgen heeft. In onze gemeenschap zijn moeders de steunpilaren van de familie en als een moeder sterft valt de hele familie uit elkaar. Ik heb het al te vaak zien gebeuren. Hopelijk kunnen we baarmoederhalskanker in tien jaar voorgoed uit Ethiopië bannen.”

Dokter Biniyam weet het zeker. “Preventie en behandeling van baarmoederhalskanker in een laag-inkomensland als Ethiopië is meer dan alleen een droom. Het is haalbaar.”

Dit is een artikel uit het Cordaid magazine Zin geven.