Om de hiv/aids-epidemie te stoppen, moeten we sociale ongelijkheid bestrijden. Met steun van het Global Fund voert Cordaid daarom een programma uit in de Democratische Republiek Congo dat hiv-diensten ook toegankelijk maakt voor de LHBTIQ+ gemeenschap. 

Discriminatie staat gezondheidszorg in de weg  

In 1981 kwamen de eerste meldingen van aids. Twee jaar later ontdekte men de oorzaak: hiv. Sindsdien zijn er grote stappen gezet om de epidemie uit te roeien. Maar we zijn er nog lang niet.

In de Democratische Republiek Congo (DRC) leven nog steeds 94.000 mensen met aids. het goede nieuws is dat dat een stuk minder is dan vroeger. Maar de epidemie concentreert zich hardnekkig onder specifieke bevolkingsgroepen.  

De mensen die het hardst door hiv worden getroffen, zijn ook degenen die door discriminatie, genderongelijkheid, armoede en criminalisering geen adequate toegang hebben tot gezondheidszorg.

Discriminatie en ongelijkheid maken het met name voor sekswerkers, transgenders, homo’s, gevangenen en drugsverslaafden nóg moeilijker om zich te beschermen tegen hiv of om zich te laten behandelen, dan dat voor een groot deel van de bevolking al het geval is. Deze zogeheten ‘key populations’ (sleutelgroepen) worden onevenredig hard geraakt door het virus. 

“Ze krijgen ontzettend vaak met discriminatie te maken”, zegt Dokter Guy Mukari, Cordaid’s programmacoördinator in Kinshasa. “Ze worden gestigmatiseerd, zelfs in gezondheidscentra. Het komt voor dat zorgpersoneel weigert om deze mensen te ontvangen. Te vaak durven risicogroepen zich niet te laten testen of behandelen, uit angst voor discriminatie en stigma.”

Cordaid’s programma is erop gericht om die stigmatisering en sociale ongelijkheid in het gezondheidssysteem aan te kaarten en weg te nemen. En om ervoor te zorgen dat juist gediscrimineerde groepen probleemloos toegang krijgen tot beschikbare hiv-diensten. Met de steun van het Global Fund, en in samenwerking met het Congolese ministerie van Volksgezondheid, werken we met mensenrechtenhubs, gezondheidscentra en gemeenschapscentra in 24 van de 26 provincies van de DRC.  

Zorg die werkt voor iedereen

Als mensen worden uitgesloten en ongelijk behandeld, ook in de zorg, dan heeft dat directe gevolgen voor hun gezondheid. Bovendien maakt hardnekkige ongelijkheid het zo goed als onmogelijk om de aidsepidemie de wereld uit te krijgen. Niet alleen in de DRC, maar wereldwijd.

“Zolang we discriminatie, genderongelijkheid en andere barrières niet aanpakken en zorgen dat gediscrimineerde bevolkingsgroepen toegang hebben tot hiv-diensten, zullen we er niet in slagen de epidemie uit te roeien”, aldus Dr. Mukari. “We moeten dan ook veel meer doen om sociaal onrecht te bestrijden.” 

“Gezondheidszorgprogramma’s moet je zo inrichten dat de hardst getroffen groepen van de bevolking alle zorg kunnen krijgen die nodig is. Zowel preventieve als curatieve zorg. Alleen zo werkt gezondheidszorg goed voor iedereen”, vervolgt hij.

In de DRC werkt Cordaid met steun van het Global Fund aan preventie (testen, voorlichting, bewustwording) en aan patiëntenzorg (behandelingen, opvolgen van patiënten, maar ook juridische dienstverlening). Centraal in dit programma staan de mensen die leven met hiv en hun gemeenschappen. Niet alleen is het programma er voor hen, zij leiden zelf een groot deel van de activiteiten. En met onze gender- en mensenrechtenbenadering letten we erop dat de gezondheidszorg waar we aan bijdragen inclusief is.

Gastvrijheid en gemeenschapsgevoel

Gediscrimineerde mensen en groepen bereikt Cordaid door nauw samen te werken met gemeenschapscentra. Dit zijn gastvrije omgevingen waar diensten worden aangepast aan de levensomstandigheden, wensen en behoeften van mensen die te maken hebben met discriminatie. Zoals sekswerkers en transgenders. De medische, juridische en sociale zorg wordt er vaak verleend door zogeheten peer educators, mensen uit hun eigen gemeenschap. Vaak zijn de zorg- en hulpverleners ook mensen die leven met hiv. 

Juive Kopela is maatschappelijk werker bij onze partner PASCO. “Een deel van wat ik doe is het informeren en voorlichten van mensen met hiv”, zegt ze. “Ik werk veel met sekswerkers en mensen van de LHBTIQ+-gemeenschap. We bespreken hoe je infecties kunt voorkomen. En wat de voordelen zijn van je laten testen. Daarnaast creëren we veilige plekken waar hiv-positieve vrouwen zich vrij voelen om hun verhalen te delen en om van elkaars ervaringen te leren.”

Volgens Juive maakt het werk dat ze doet écht een verschil. “Je ziet dat mensen veel bewuster worden van risico’s en ernaar gaan handelen. Bijvoorbeeld door niet onbeschermd seks te hebben. Ons programma helpt hen op vele manieren.” 

Een gender- en mensenrechtenbenadering van gezondheid

Cordaid werkt ook met zogeheten ‘gender- en mensenrechtenhubs’. In deze centra kunnen mensen die met stigma te maken hebben terecht voor medische, mentale en juridische ondersteuning. Alles in één. Omdat mensenrechten niet los staan van toegang tot zorg. En omdat je de hiv-epidemie niet doeltreffend kunt bestrijden zonder naast het medische ook oog te hebben voor sociale, psychische en juridische aspecten.  

Maar al te vaak krijgen leden van de LHBTIQ+ gemeenschap geen toegang tot gezondheidszorg vanwege hun genderidentiteit of seksuele geaardheid. Zoals Pete, een bezoeker van de hub voor gender en mensenrechten, uitlegt: “Wij [mensen die zich identificeren als LHBTIQ+] krijgen voortdurend te maken met agressie en transfobie. Mensen staren ons aan en geven op allerlei manieren te kennen dat ze niet waarderen hoe we eruit zien. Ze geven zichzelf het recht om geweld te plegen en ons fysiek aan te vallen.” 

Voor Pete is de gender- en mensenrechtenhub een instrument dat helpt in de strijd tegen onrecht en tegen gendergerelateerd geweld. “Vandaag ben ik naar de advocaat gegaan die is toegewezen door de hub. Die advocaat verdedigt onze rechten. Ik heb een klacht ingediend bij de politie over de laatste keer dat ik fysiek ben aangevallen. De daders komen voor de rechter. Dat had ik nooit gedaan zonder de mensenrechtenhub en zonder de bewustwording en de kennis van mijn rechten die ik daar heb opgedaan.” 

Behandeling redt levens. Voorlichting in gemeenschapscentra biedt meer mensen de kans om zich te laten testen. Vooral degenen die te maken hebben met discriminatie en andere sociale barrières die de weg naar professionale hulp en begeleiding versperren.

Met steun van het Global Fund kon Cordaid er in 2021 mede voor zorgen dat meer dan 200.000 mensen met hiv toegang kregen tot antiretrovirale behandeling in de DRC. En dat meer dan 3 miljoen mensen er op hiv werden getest. 120.000 van hen zijn mensen die vanwege hun geaardheid, hun genderidentiteit, hun vrijheidsbeperking of hun verslaving te maken krijgen met discriminatie en geweld.

Strijd opvoeren tegen hiv en aids

De strijd is nog lang niet gestreden. Door de coronapandemie is het aantal hiv-tests in de meeste landen met 22% gedaald. Hierdoor lopen hiv-behandelingen die levens zouden kunnen redden, vertraging op.

We moeten alles doen om de strijd tegen hiv en aids weer op de rails te krijgen. Daarom werkt Cordaid samen met organisaties als het Global Fund. #FightForWhatCounts. Daarom bestrijden we sociale barrières, onrecht en ongelijkheid. Het is de sleutel tot een effectieve aanpak van de hiv/aids-epidemie. Wereldwijd.

Meer weten?

Met steun van het Global Fund bestrijdt Cordaid niet alleen hiv/aids maar ook tuberculose in DR Congo. Hier lees je meer over Cordaid’s wereldwijde werk aan betere gezondheidszorg.