De groene schijn bedriegt

Het kleine Oost-Afrikaanse Rwanda is al decennia bezig het juk van de donkere geschiedenis van oorlog en genocide van zich af te schudden. Met succes. De straten zijn er brandschoon, het is er veilig en het goed georganiseerde land heeft zich ontpopt tot het economische wonder van Afrika. In Rwanda zindert de lucht van hoop en optimisme.

Maar zoals in veel Afrikaanse landen dreigt klimaatverandering roet in het eten te gooien. Met name in de oostelijke regio’s komen boeren in de problemen door jaren van droogte of juist excessieve regenval. Oogsten mislukken, de productie daalt en de inkomsten lopen terug. Om nog maar te zwijgen over de honger die zal ontstaan als de oogsten te vaak tegenvallen.

Daarnaast heeft het dichtbevolkte Rwanda nog maar weinig wilde natuur over. De meeste grond is bestemd voor landbouw en 70% van de bevolking werkt in de agrarische sector.

DE GRILLEN VAN DE NATUUR

Waar boeren in Nederland gebruik maken van allerlei moderne technieken om controle te houden over de groei van hun gewassen, zijn hun Rwandese evenknieën veel meer overgeleverd aan de grillen van de natuur. De voorspelbaarheid van de seizoenen was altijd hun belangrijkste gereedschap. Dat zijn ze kwijt.

Met een doffe klap van de machete hakt Boniflide Mukatabaruka in op de maishalmen. Het is een graad of dertig. Ze draagt een lichtbruine winterjas met bonten kraag en een wollen sjaal om haar hoofd. Wonderbaarlijk genoeg glijdt slechts een enkele zweetdruppel over haar voorhoofd terwijl ze zich vaardig een weg baant door het dichte woud op haar akker. Het was een goed jaar.

En vandaag is een van de belangrijkste dagen van het jaar. Alle leden van de boerencoöperatie zijn bijeen gekomen om Boniflide te helpen met de oogst. Zij mag dan één van de jongere vrouwen in de groep zijn, ze overziet de werkzaamheden als een echte leider en dirigeert haar collega’s waar nodig.

De 38-jarige Boniflide is naast moeder van drie kinderen ook het hoofd van een coöperatie in Kayonza, met negen vrouwelijke leden en dertien mannen. Al twintig jaar bewerkt ze haar land met veel bezieling. Nu ziet ze de onvoorspelbaarheid van de seizoenen toenemen. De ergste droogte trof het gebied in 2016. Het staat haar nog helder voor de geest.

‘WE HADDEN GEEN IDEE’

‘De zon was zo intens. Dat begon een groot probleem te worden’, vertelt Boniflide in de beschutting van haar maisschuur. ‘We wisten niet hoe we ons moesten aanpassen aan de veranderingen. En als coöperatie waren we nog niet effectief genoeg. Hoe kunnen we de zaden het beste verdelen? Wat is de juiste hoeveelheid kunstmest? Welke maïsvariëteiten werken het beste? We hadden geen idee.’

Na het rampjaar is Cordaid samen met lokale financiële instellingen in actie gekomen om ervoor te zorgen dat de schade in het gebied beperkt blijft. Het project kent verschillende doelen: de boeren weerbaar maken tegen klimaatverandering, voldoende voedsel garanderen voor de bevolking en de natuur herstellen.

De hulpverleners trainen de boeren en brengen ze in contact met lokale financiële instellingen. De investeerders worden op hun beurt opgeleid om speciale financiële producten te ontwikkelen voor kleinschalige boeren. Zo krijgen de agrariërs makkelijker toegang tot leningen waarmee ze noodzakelijke apparatuur kunnen aanschaffen om hun bedrijf toekomst- en klimaatbestendig te maken, zoals irrigatiesystemen op zonne-energie.

AANPASSEN AAN NIEUWE UITDAGINGEN

‘Daarbij is het van groot belang dat de boeren in coöperatieverband werken’, legt projectleider Victoire Umutesi uit. ‘Een coöperatie kan betere prijzen bedingen voor de inkoop van zaden en materiaal. Vervolgens werken ze samen op het land, ze oogsten samen en staan sterker in de markt omdat ze bij elkaar een veel grotere productie hebben.’

Een essentieel onderdeel van het project zijn de spaargroepen. De coöperatieleden leggen geld bij elkaar en Cordaid leert ze hoe ze hun reserves het beste kunnen beheren. Een deel van het geld in de spaargroepen wordt ook gebruikt om nieuwe bossen aan te leggen. De coöperaties planten vooral fruitbomen die én CO2 opvangen én nieuwe inkomsten genereren voor hun bedrijven.

Bekijk deze video over het programma:

Deze inhoud is beschikbaar na het akkoord gaan met de cookies.

Cookie-instellingen aanpassen Op Youtube bekijken opent in een nieuw tabblad

TEGELTJESWIJSHEID

De tegeltjeswijsheid “Geef iemand een vis en hij eet een dag; leer hem vissen en hij heeft eten voor het leven”, is ook in Rwanda een veelgebruikt motto. ‘En dat geldt zeker voor dit project’, zegt Umutesi. ‘Dankzij de spaargroepen kunnen de boeren een slechte oogst doorstaan. Tegelijkertijd laten ze aan de financiële instellingen zien dat ze genoeg reserves hebben. Die willen vervolgens weer investeren vanwege het rendement. Wij zorgen voor een duurzame relatie tussen de coöperaties en de investeerders, waardoor ze uiteindelijk niet meer afhankelijk zijn van organisaties als Cordaid.’

Een klein uur rijden van de akker van Boniflide, op één van de andere duizenden heuvels waar het Rwandese landschap om geroemd wordt, zijn de leden van een nabijgelegen coöperatie samengekomen voor een training.

In een klaslokaal met wijds uitzicht over het Muhazi meer geeft Alice Mukamurangwa les aan een vijftigtal boeren uit de regio. Ze vertelt de groep alles over het belang van goed financieel management en slimme investeringen. Alice kijkt streng door haar bril, zet haar woorden kracht bij, maar de opwinding van de aanwezigen golft door de ruimte. Deze informatie kan immers hun leven veranderen.

SCEPTISCH

‘Sommige deelnemers zijn kwaad op zichzelf’, vertelt Alice, terwijl de boeren in kleinere groepen uiteen zijn gegaan om praktijkopdrachten uit te voeren. ‘Ze vinden dat ze niet genoeg hebben gedaan om zich weerbaar te maken tegen klimaatverandering. Het is niet zo dat ze zich niet bewust waren van de uitdagingen, maar ze waren sceptisch over de oplossingen. Veel boeren hebben investeringen gedaan die niet helpen. Wij zoeken samen met hen uit wat ze werkelijk nodig hebben.’

Ook al maakt Alice zich zorgen om de – figuurlijke – donkere wolken die boven de regio hangen, in haar werk laat ze zich vooral leiden door optimisme. ‘Oplossingen voor klimaatverandering en zakelijke kansen kunnen hand in hand gaan. De juiste investeringen kunnen de boeren in staat stellen hun bedrijven zodanig aan te passen dat het klimaat geen bedreiging meer hoeft te zijn.’

DIGITALE INNOVATIE

Bij de training is ook Private Dukundimana aanwezig. Hij is waardeketenexpert voor Cordaid in Rwanda en houdt zich onder andere bezig met digitale innovatie en het enthousiasmeren van jongeren voor de agrarische sector.

‘Dit jaar hebben we een goed regenseizoen gehad’, zegt Private, terwijl hij over de oneindige groene glooiingen staart. ‘De voorgaande jaren waren anders. Efficiënte irrigatiesystemen op zonne-energie waren de uitkomst. De zon was eerst het probleem, nu is het een hulpmiddel. Maar we willen ook de ondernemersgeest in de gemeenschap vergroten. We willen dat de boeren professionele ondernemers worden die niet alleen het land bewerken om hun eigen familie te voeden, maar hun oogst ook op de markt verkopen.’

Volgens Private is digitale innovatie daarbij onmisbaar. ‘We kunnen veel boeren helpen met de trainingen, maar we bereiken er nog veel meer via de smartphone. Daarop ontvangen zij belangrijke informatie en tips over hoe om te gaan met klimaatverandering, hoe je toch nog een goede oogst kunt krijgen in tijden van droogte en hoe je daarmee de markt kunt bereiken.’

LAAGDREMPELIGER VOOR VROUWEN

‘Digitalisering is ook een goede manier om de informatie laagdrempeliger te maken voor vrouwen’, vult Victoire Umutesi aan vanuit het kantoor in hoofdstad Kigali. ‘Vrouwen die op het land werken en ook voor hun gezin zorgen, hebben vaak niet de tijd om naar de trainingen te komen of op bezoek te gaan bij financiële instellingen voor een lening. Zij kunnen nu vanuit huis de training volgen en hun bankzaken regelen. Dat is een grote vooruitgang.’

Intussen gaan de werkzaamheden op het land van Boniflide voortvarend. De hoop maiskolven groeit met de seconde en de coöperatieleden werken zich een slag in de rondte in de brandende zon om de oogst op tijd naar de schuur te brengen waar de kolven moeten drogen.

Daar vertelt Boniflide over de opluchting en blijdschap die ze ervaart nu zij, haar familie en haar collega’s de toekomst met meer vertrouwen tegemoet durven treden. ‘We staan als coöperatie nu veel sterker omdat we goed samenwerken met de financiële instellingen. Eerst kwamen we niet verder dan drie ton maïs per seizoen. Nu verwachten we op dezelfde oppervlakte tussen de 15 en 20 ton te oogsten! We zijn er heel erg op vooruitgegaan. We kunnen het schoolgeld voor onze kinderen betalen en ons verzekeren tegen ziekte en verlies van inkomsten. Ik weet zeker dat klimaatverandering ons niet meer zoveel pijn zal doen.’