Het gaat niet om de toekomst, het gaat om nu!

Ruim twee jaar geleden ging Nynke Schaap voor Cordaid naar het bloedhete Noord-Irak. Daar steunde ze boeren die hard zijn geraakt door conflict en klimaatgeweld. Nu zit ze in Zuid-Soedan, waar ze samenwerkt met koffieboeren die ook te maken krijgen met steeds extremer weer. Cordaid sprak deze Friese boerendochter over de vicieuze cirkels van de klimaatcrisis. En hoe die te doorbreken.

Je vader en broer werken nog op de melkveehouderij waar je bent opgegroeid. Jij roept in je werk op tot wereldwijde klimaatactie en klimaat gerechtigheid. Bots je daarin met je familie in Friesland?
‘Niet echt nee. We vinden elkaar in het idee dat de aarde leefbaar moet blijven voor iedereen. Boeren krijgen vaak kritiek, zeker in Nederland. Maar ze worden zelf ook geraakt door de klimaatcrisis. Bovendien wordt het ze knap lastig gemaakt om te verduurzamen. Eerst werden ze decennialang gedwongen om uit te breiden en te intensiveren. En nu overleven ze amper de strikte milieu- en klimaatregels.’

Je zit nu in Zuid-Soedan. Hoe grijpt klimaat verandering daar in op de levens van mensen?
‘Dit is een land met extreme overstromingen in het noorden en extreme droogte in het zuiden. Klimaatverandering vergroot die extremen. De vele ontheemde gezinnen in het noorden hebben het bovendien dubbel zwaar: zij zijn door overstromingen voor de zoveelste keer alles kwijt. En voor de meer dan duizend koffieboeren met wie
wij werken in het zuiden zijn bosbranden dan weer het grote gevaar.’

Je hoort vaak dat de klimaatcrisis vrouwen harder raakt dan mannen. Is dat ook zo in Zuid-Soedan?
‘Ja. Vrouwen maken na een overstroming de huishoudelijke schade weer ongedaan. Dat is een extra last op hun schouders, boven op de vele verantwoordelijkheden die ze al dragen. In droogte en overstromingsgebied moeten vrouwen steeds verder lopen om brandhout te vinden, wat het risico op seksueel geweld vergroot. Vrouwen eten doorgaans als laatste en ze eten het minst. Door groeiende voedselschaarste wordt dat alleen maar erger, wat hun gezondheid, en zeker die van zwangere vrouwen, ondermijnt. Genderongelijkheid en seksueel geweld nemen dus toe door klimaatverandering. Wat je ook ziet, ook in Irak waar ik heb gewerkt: door klimaatverandering geven meer en meer boeren het op. Meer werkloosheid, betekent ook meer huishoudelijk geweld tegen vrouwen. Veel mannen trekken uiteindelijk naar de stad, in de hoop daar iets te
kunnen verdienen. Ze laten hun gezinnen achter. Waardoor moeders er thuis alleen voor staan.’

Kortom, door klimaatverandering vallen er
allerlei dominosteentjes om?
‘Ja, en dan heb ik een belangrijk steentje nog niet genoemd: conflict. Landbouwgrond, water en andere grondstoffen worden schaarser. Veel gewapende conflicten en geschillen, zoals die tussen veetelers en agrariërs, draaien om land en water. Dat neemt alleen maar toe. Bovendien, omdat boeren hun inkomen verliezen, moeten ze
op zoek naar alternatieve inkomstenbronnen. In een land als Zuid-Soedan, met een lange conflictgeschiedenis en waar veel wapens circuleren, zijn die alternatieven vaak gewelddadig. Zoals stropen. Stropers gebruiken vuur voor de jacht, waardoor
het aantal bosbranden toeneemt. Of jonge mannen stoppen als boer en worden lid van één van de vele gewapende groepen. Ze hopen op snel geld en status. Zo wakkert klimaatverandering gewapend conflict aan. En andersom: door conflict krijgt de
bevolking niet de kans zich weerbaarder te maken tegen klimaatverandering. Een vicieuze cirkel.’

Naast je werk met boeren in Zuid-Soedan, lobby je ook voor een rechtvaardiger klimaatbeleid, bijvoorbeeld op de klimaattop in Dubai. Wat is één van de zaken waar je op hamert?
‘Ik wil dat de politiek de link tussen klimaat en conflict erkent. En dat klimaatprojecten zo worden opgezet dat ze ook bijdragen aan vrede en veiligheid. Tot slot moeten fragiele, door conflict verscheurde landen meer geld krijgen voor klimaatadaptatie. Van de beschikbare miljardenfondsen krijgen zij het minst, terwijl de nood daar het grootst is. Dat maakt me kwaad.’

Waarom?
‘Omdat de rijkste en meest vervuilende landen zo weinig doen aan de klimaatcrisis in landen die die crisis het hardste voelen. Sinds de klimaattop van Parijs gaat de discussie vaak over de anderhalve graad. Wat we vergeten is dat het in landen als Zuid-Soedan al 2,5 graden warmer is dan in het pre-industriële tijdperk. De grootste rampscenario’s zijn hier allang werkelijkheid. Nederland maakt zich terecht druk over steeds extremer weer. Onze
waterwerken, de brandweer, onze gezondheidszorg, onze verzekeringen, dat werkt gelukkig allemaal. En dan leven we ook nog in een stabiel land! Niet eens zo ver weg hebben miljoenen mensen, met de kleinst denkbare voetafdruk, amper de middelen om zich te weren tegen klimaatgeweld van veel grotere omvang. Dat moet veranderen. Het is een kwestie van gerechtigheid. En van grote urgentie. Op de top in Dubai sprak ook een groep jongeren uit landen die het minst bijdragen aan de klimaatcrisis maar de hardste klappen krijgen. “Red ons. Niet onze kleinkinderen of onze kinderen, maar ons.” Dat greep iedereen naar de keel. Ook mij. Het gaat niet om de toekomst. Het gaat om nu.’

Is dat ook waarom je je geroepen voelt om iets te doen aan klimaatverandering in landen als Irak en Zuid-Soedan?
‘Natuurlijk! In Irak, waar het kwik oploopt tot 50°C, hebben we honderden boeren geholpen aan waterefficiënte irrigatiesystemen. In Zuid-Soedan hebben we meer dan duizend koffieboeren met succes gekoppeld aan opkopers die een eerlijke prijs betalen. Met dat geld en met onze trainingen kunnen ze zich ook beter weren tegen klimaatverandering. Deze landen zitten in het epicentrum van de klimaatcrisis en van conflict. Elk stapje vooruit is hier van immense waarde.’